Prawa i obowiązki rodziców biologicznych

Władza rodzicielska

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i powinna być wykonywana w taki sposób, by nie naruszała interesu i dobra dziecka. Rodzice mają ustawowy obowiązek i prawo do wykonywania pieczy nad swoim dzieckiem i jego majątkiem. Zobowiązani są również do wychowywania potomka z poszanowaniem jego praw i godności.

Ograniczenie praw rodzicielskich może nastąpić tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, wydanego ze względu na zaistnienie sytuacji wymienionych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359), świadczących o tym, że dobro dziecka jest zagrożone.

Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej jest jedną z kilku form ograniczenia władzy rodzicielskiej rodzicom biologicznym.

Rodzice wówczas pozostają opiekunami prawnymi małoletniego i nadal mają prawo do decydowania o istotnych dla dziecka sprawach, jak zgoda na leczenie czy zabieg, złożenie wniosku o paszport, dowód osobisty lub orzeczenie o niepełnosprawności, a także o zgodę na przyjęcie lub odrzucenie spadku.

Jeżeli jednak rodzice biologiczni nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka – sąd opiekuńczy może pozbawić ich władzy rodzicielskiej, co wiąże się z utratą wszelkich praw do decydowania w sprawach dziecka. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej również wtedy, gdy nie realizują zaleceń ujętych w postanowieniu o ograniczeniu im władzy lub, gdy mimo udzielonej pomocy, nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej, a w szczególności wtedy, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna ustanie.

Rodzice dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej mają prawo wnioskować do sądu o przywrócenie im władzy rodzicielskiej, gdy uznają, że ustały przyczyny ingerencji sądu w jej zakres. Sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

Kontakty rodziców biologicznych z dzieckiem umieszczonym w pieczy zastępczej

Zgodnie z Konwencją o prawach dziecka – każde dziecko ma prawo do kontaktów z rodzicami, w przypadku rozłączenia z nimi. Niezależnie od tego, czy władza rodzicielska została rodzicom ograniczona, zawieszona czy zostali jej pozbawieni.

Rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

Kontakty z dzieckiem umieszczonym w pieczy zastępczej mogą przyjmować różną formę, np.:

1. przebywanie z dzieckiem
   1. spotkania w siedzibie PCPR,
   2. spotkania w innym ustalonym z opiekunem zastępczym miejscu,
   3. odwiedziny w placówce,
   4. zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, np. na spacery lub do domu rodzinnego, jeżeli sąd wyrazi na to zgodę;
2. pośrednie porozumiewanie się
   1. rozmowy telefoniczne,
   2. rozmowy poprzez komunikatory internetowe,
   3. korespondencja pocztowa lub elektroniczna.

Jeżeli wystąpi trudność w osiągnięciu porozumienia, co do sposobu realizowania kontaktów z dzieckiem, pomiędzy opiekunem zastępczym a rodzicem – rodzic biologiczny ma prawo wystąpić do sądu z wnioskiem o uregulowanie kontaktów.

Sąd opiekuńczy, orzekając w takiej sprawie, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania – skierować ich na terapię lub konsultację ze specjalistą oraz wskazać sposób kontroli wykonania wydanych zarządzeń.

W zależności od sytuacji – sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymagać tego będzie dobro dziecka.

W szczególnych przypadkach, ze względu na dobro dziecka – sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. Jeżeli natomiast utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża jego dobru lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.

Sąd opiekuńczy może wydać zarządzenie o:

• zakazie spotykania się z dzieckiem,
• zakazie zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,
• zezwoleniu na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców, opiekuna, kuratora sądowego lub innej wskazanej przez sąd osoby,
• ograniczeniu kontaktów do określonych sposobów porozumiewania się na odległość,
• zakazie porozumiewania się na odległość.

Obowiązek alimentacyjny rodziców biologicznych wobec dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, rodzice biologiczni są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że posiada dochód, który wystarcza na jego utrzymanie. Dochodem dziecka nie jest jednak ani świadczenie, finansowane ze środków budżetu państwa, na pokrycie kosztów utrzymania w pieczy zastępczej, ani dodatkowe świadczenie wychowawcze. Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej nie zwalnia rodziców z owego obowiązku, niezależnie od zarządzeń sądu w sprawie ograniczenia, zawieszenia czy pozbawienia władzy rodzicielskiej.

Fakt osiągnięcia przez dziecko pełnoletności również nie oznacza, że obowiązek alimentacyjny rodziców wygasa. Jeżeli bowiem uprawniony do alimentów nie jest jeszcze w stanie samodzielnie się utrzymać, kształci się lub przyucza do zawodu – obowiązek alimentacyjny nadal powinien być realizowany.

Aby obowiązek alimentacyjny został uchylony – należy złożyć do sądu pozew o jego uchylenie.

Opiekun sprawujący zastępczą opiekę nad dzieckiem lub Dyrektor PCPR są uprawnieni do złożenia pozwu o alimenty od rodziców biologicznych. Natomiast w sytuacji, gdy dziecko przebywa w pieczy zastępczej rok – Dyrektor PCPR ma obowiązek taki pozew złożyć, jeżeli rodzice nie płacą alimentów dobrowolnie.

Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej do ich otrzymywania oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Brak pracy w wyuczonym zawodzie nie jest jednak przesłanką do oddalenia powództwa alimentacyjnego, jeżeli istnieje możliwość zatrudnienia w innym zawodzie. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1959 r. (III CR 212/58, OSN 1960, nr 2, poz. 48), przy ocenie, czy i w jakim zakresie dana osoba powinna zostać obciążona obowiązkiem alimentacyjnym, bierze się pod uwagę jej potencjalnie największe możliwości zarobkowe, a nie aktualną sytuację majątkową i zarobkową.

Sąd opiekuńczy zasądza bądź nie, alimenty na rzecz dziecka oraz decyduje o ich wysokości.

W przypadku zmiany sytuacji dziecka możliwe jest również wystąpienie do sądu o zmianę orzeczenia w sprawie wysokości alimentów.

Opiekun zastępczy oraz Dyrektor PCPR uprawnieni są również do złożenia wniosku do komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego w przypadku, gdy rodzic biologiczny uchyla się od płacenia zasądzonych alimentów.

Odpłatność za pobyt dziecka w pieczy zastępczej

Rodzice biologiczni, zgodnie z art. 193 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 821), ponoszą miesięczną opłatę, za pobyt dziecka w pieczy zastępczej, w wysokości świadczeń oraz dodatków przyznanych na jego utrzymanie.

Jeżeli dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej spokrewnionej, opłata za pobyt dziecka w tej rodzinie wynosi 694 zł miesięcznie. Jeżeli natomiast dziecko przebywa w rodzinie zastępczej niezawodowej, zawodowej albo w rodzinnym domu dziecka – opłata ta wynosi 1052 zł miesięcznie. Dodatkowo, w przypadku dziecka posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności lub umieszczonego w pieczy zastępczej na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich – opłata wzrasta o 211 zł miesięcznie. W sytuacji, gdy rodzina zastępcza pobiera świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania dziecka na podstawie ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 1876, 2369) – wysokość opłaty będzie odpowiadała wysokości przyznanego tej rodzinie świadczenia. Jeżeli dziecko przebywa w instytucjonalnej pieczy zastępczej – odpłatność za jego pobyt wylicza się na podstawie średnich aktualnych wydatków ponoszonych na dziecko umieszczone w placówce.

Ograniczenie, pozbawienie lub zawieszenie władzy rodzicielskiej nie zwalnia rodzica biologicznego z obowiązku odpłatności za pobyt dziecka w pieczy zastępczej.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Żyrardowie, jako jednostka właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w pieczy zastępczej, prowadzi postępowania administracyjne w przedmiocie ustalenia odpłatności za pobyt dzieci z powiatu żyrardowskiego w pieczy zastępczej. Ustalenie opłaty następuje w drodze decyzji. Od wydanej decyzji, zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie postępowania administracyjnego, służy rodzicowi odwołanie.

Odpłatność naliczana jest od dnia umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej. Rodzice biologiczni opłatę ponoszą wspólnie. Odsetki ustawowe naliczane są od pierwszego dnia kolejnego miesiąca, w którym decyzja ustalająca odpłatność stała się ostateczna. Należności z tytułu nieponoszenia opłaty podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jeżeli okres zaległości przekroczy 12 miesięcy – dane dłużnika zostaną przekazane do Biura Informacji Gospodarczej.

Rodzice nie ponoszą opłaty za okres, w którym dziecko umieszczone w pieczy zastępczej przebywa u nich.

Istnieje możliwość ubiegania się o umorzenie w całości lub w części, łącznie z odsetkami, odroczenie terminu płatności, rozłożenie na raty lub odstąpienie od ustalenia opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej. Warunki zastosowania wskazanych ulg zostały określone w UchwaleNr XI/54/19 Rady Powiatu Żyrardowskiego z dnia 29 paździenika 2019 r.